In der Einleitung zu diesem Artikel wurde betont, dass die in der Philosophie geäusserten Feststellungen zur Veränderung ein prinzipielles Schema abstecken, in dessen Rahmen detail- lierte naturwissenschaftliche Forschungen unternommen wurden. In den einzelnen Teilen der Arbeit werden die hauptsächlichen philosophischen Konzeptionen der Veränderung charakterisiert. Analysiert werden Aristoteles Ansichten zur Veränderung, der im Altertum den Gegensatz von Statismus und Variabilismus überwand. Nicht übergangen werden durfte die Konzeption der Veränderung des neuzeitlichen Philosophen G. W. F. Hegel, der ohne Berücksichtigung der Empirie das (...) Wesen des Seins ais völlig logisch und evolutionär ansah. Auch die Ansichten zur Veränderung des französischen Philosophen H. Bergson werden dargelegt, der zu einer Zeit, ais die szientistische Haltung dominierte, das Bedürfnis nach einem anderen, tieferen ais die mathematische Naturwissenschaft Typ des Wissens ausdrückte. Auch A. N. Whiteheads Ansichten zu der uns interessierenden Frage werden erwähnt. Auf dem Hintergrund dieser Ansichten wurde die Tatsache der Veränderung auf gez igt, von der die die zeitgenössische Naturwissenschaft krönende Physik spricht. Es wurde auch kurz versucht, die Frage der Veränderung im Zusammenhang mit dem für die Physik noch grundlegenderen Begriff der Zeit zu beleuchten. Die im vorliegenden Artikel unternommenen Analysen können ein Hauptelement der beschreibenden Semantik fiir die Systeme der Logik der Veränderung sein, welche zu konstruieren sind bzw. deren Erkenntniswert - bei schon konstruierten Systemen - einzuschätzen ist. (shrink)

In his philosophy P. F. Strawson employs the method of analysis, which he describes as \"[...] resolution of something complex into elements and the exhibition of the ways in which the elements are related in the complex.\" During fifty years of his philosophical activity Strawson has worked out two conceptions of analysis: the analysis of ordinary language and the connective analysis. In general Strawson\'s contribution to philosophy may be viewed as an elaboration of his conception of analysis and its deployment (...) for particular cases. In the article the Author presents Strawson\'s criticism of the following conceptions of analysis: reductive analysis, therapeutic analysis and analysis as construction of a conceptual map. Then she gives an account of Strawson\'s analysis of ordinary language and his connective analysis. In conclusion she tries to point out difficulties connected with this method of analysis. (shrink)

Rok 2021 został w Polsce ogłoszony rokiem Stanisława Lema z powodu przypadającej setnej rocznicy jego urodzin. Jest to dobra okazja do pewnych podsumowań. Artykuł jest próbą zarysowania niektórych aspektów filozoficznych występujących w prozie fantastycznonaukowej Lema. Przede wszystkim problematyka epistemologiczna odnajduje w twórczości autoraNiezwyciężonego swoje interesujące rozwinięcie. Ujęcie tematyki międzycywilizacyjnego kontaktu w takich książkach jak Eden czy Solaris uznawane jest za oryginalny wkład Lema w ideowy dorobek światowej literatury science fiction. Z kolei problematyka ontologiczna łączy się u Lema ze specyficznie pojmowaną (...) „filozofią przypadku”, której genealogii można poszukiwać w meandrach życiorysu pisarza. Świat w jego powieściach (Śledztwo, Katar) działa według zasad indeterminizmu, które odnajdują swoje potwierdzenie we współczesnych koncepcjach filozoficznych i socjologicznych. (shrink)

The concepts of space are great inventions of the mind to help it comprehend the world. These notes provide an overview of this saga. The article covers the development of the current scientific and philosophical concepts of space through history, emphasizing the newest develop­ments and ideas. The various concepts will be introduced in a historical order, this provides a measure of understanding as to how the ideas on which the modern theory of space is based were developed.

Wśród filozofów nauki panuje rozpowszechnione przekonanie, że spór o realizm nie wpływa w sposób istotny na praktykę badawczą nauk przyrodniczych, a postawa realistyczna jest naturalnym stanowiskiem epistemologicznym przyjmowanym przez przyrodników. W artykule podana jest argumentacja na rzecz tezy, że w naukach przyrodniczych są formułowane koncepcje teoretyczne, które wywołują wśród uczonych istotne kontrowersje poznawcze, które nie pozostają bez wpływu na ich praktykę badawczą. Rozważona zostanie teza Gastona Bachelarda, że przezwyciężenie przez daną dziedzinę nauki realistycznego ‘obciążenia’ jej aparatu konceptualnego ma istotny (...) wpływ na jej rozwój. Prowadzone rozważania będą opierały się na analizie przykładów wziętych z praktyki badawczej chemii XIX i początku XX wieku, w której dyskutowano problem statusu poznawczego przekonań, dotyczących istnienia odniesień przedmiotowych takich pojęć, jak: atom, wzór strukturalny czy wiązanie chemiczne. (shrink)

Fantastyka naukowa (ang. science fiction, w skrócie - SF) jest często przedstawianajako gatunek literacki dobrze przystosowany do spekulacji filozoficznej. SF i filozofia dzielą zainteresowanie kwestią nieśmiertelności, a ich ujęcia tego tematu można zestawić i porównać. Proponujemy tutaj zarys taksonomii różnych modeli czy wizji nieśmiertelności oferowanych przez filozofów i autorów fantastyki naukowej. Po wskazaniu istotnych rozbieżności między tymi modelami przedstawiamy sugestię, że pewne problemy oraz wątpliwości wysuwane przez pisarzy SF i filozofów wynikają z pomieszania różnych modeli. Mamy nadzieję, że te (...) porównania pokażą wstępnie, w jakim sensie można powiedzieć, że fantastyka naukowa funkcjonuje jako dyskurs filozoficzny. (shrink)

Grzegorczyk, A. O pewnych formalnych konsekwencjach reizmu.--Hiż, H. O rzeczach.--Kołakowski, L. Determinizm i odpowiedzialność.--Kotarbińska, J. Tak zwana definicja dejktyczna.--Ossowska, M. Norma prawna i norma moralna u Petrażyckiego.--Ossowski, S. Od "Kodeksu natury" do "Sprzysiężenia równych."--Lazari-Pawłowska, I. Tworzenie pojęć nauk humanistycznych według koncepcji Leona Petrażyckiego.--Pawłowski, T. Klasyfikacja sztuczna a klasyfikacja naturalna w biologii.--Pelc, J. Szkic analizy znaczeniowej terminu "ideologia dzieła literackiego."--Poznański, E. Operacjonalizm po trzydziestu latach.--Przełęcki, M. Postulat empiryczności terminów przyrodniczych.--Pszczołowski, T. Prakseologiczne pojęcie pracy.--Stonert, H. Analiza logiczna teorii atomistycznej w klasycznej chemii.--Szaniawski, (...) K. O indukcji eliminacyjnej.--Wallis, M. Koncepcje biologiczne w humanistyce. (shrink)

W artykule zaprezentowano wybrane aforyzmy Stanisława Jerzego Leca, a niektóre z nich autor opatrzył filozoficznym komentarzem. Aforyzmy pogrupowano w siedem działów tematycznych: Wokół filozofii, Orientacja recentywistyczna, O Bogu, Religia, Sprawy ludzkie, Władza i totalitaryzm oraz O sobie samym. Celem niniejszego tekstu jest zatem z jednej strony popularyzacja aforyzmów Leca w środowisku naukowym, a z drugiej – pobudzenie do filozoficznej refleksji nad nimi.

Artykuł przestawia dydaktykę KEN, koncentrując się na ukazaniu reform oświatowych charakterystycznych dla epoki oświecenia. W szczególności ukazuje specyfikę styku ówczesnej filozofii i nowożytnej nauki, stopniowo wyzwalającej się z hegemonii filozofii. Wskazuje na dominujący podówczas duch utylitaryzmu, a w warstwie metodologicznej - programowy eklektyzm. Postawa ta ujawniła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie reformowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej kultury (...) naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której nawiąże wprost KEN. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humanistyczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchuphilosophia recen- tiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asymilowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa. Podejście to było typowe dla szkolnictwa reformowanego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez środowiska wyznaniowe, zwłaszcza zakon pijarów i jezuitów. Z czasem coraz bardziej upowszechni się empirystyczna epistemologia, owocująca fenomenalizmem kwestionującym możliwość uprawiania maksymalistycznie pojętej filozofii w formie nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego funkcjonującego w szkole tradycyjnej. Mimo krytyki tego modelu kształcenia, presja tzw. długiego trwania tłumaczy zachowanie w szkole oświeceniowej elementów filozoficznych nawet w przyrodoznawstwie, w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej. (shrink)

Przywiązanie do statycznego obrazu świata było wartością, z której wielu naukowców, w tym Albert Einstein, nie chciało zrezygnować pomimo, że ogólna teoria względności burzyła ten porządek. W percepcji OTW pokutuje wciąż myślenie w kategoriach przestrzeni statycznej, uniwersalnego czasu kosmologicznego, a także statycznej czaso-przestrzeni Minkowskiego. Charakterystyczną cechą tego stylu myślenia jest rozumowanie nie tyle w kategoriach autonomicznej fizycznej czasoprzestrzeni, ile w kategorii czasoprzestrzeni rozseparowanej na czas i przestrzeń. Dyskutujemy wynikające z tego niezrozumienie i błędne interpretacje pojęcia ekspansji przestrzeni. Argumentujemy, że odkrycie (...) ekspansji Wszechświata jest dziełem Lemaitre’a, który rozumiał ten efekt i jako pierwszy testował go w oparciu o model. Hubble’owi przypisujemy odkrycie ucieczki galaktyk jako efektu kinematycznego niepowiązanego z żądnym modelem kosmologicznym. Wskazujemy na to, że program socjologicznej rekonstrukcji historii nauki Flecka może być użyteczny do analizy przejścia od statycznego do dynamicznego Wszechświata. (shrink)

Wybrane koncepcje polityki społecznej związane ze starzeniem siȩ ludności .

Francis Fukuyama nie potrzebuje specjalnej prezentacji, ponieważ ten amerykański filozof polityczny zasłynął w świecie tezą o „końcu historii”. Autor omawia w artykule koncepcję thymos Fukuyamy, która została skrytykowana. Według autora, Fukuyama upraszcza rzeczywistość, kiedy z koncepcji thymos wywodzi przechodzenie państw do demokracji, co jest nieuzasadnione.

The idea of cognitive enhancement refers to multifaceted and interdisciplinary approach aimed at improving human mental processes. Cognitive enhancement is the amplification or extension of core mind capacities through improvement or augmentation of either internal or external information processing systems. This includes improvements of intelligence and attention, reinforcement of creativity and memory, or extension of perception range. The main feature of cognitive enhancement is voluntariness of use for overcoming natural mental limitations. This article is a synthesis of current trends in (...) cognitive enhancement from the perspective of transhumanism. The article presents various definitions of cognitive enhancement, methods of cognitive enhancement as well as challenges and questions concerning improving human mental processes. (shrink)

The paper discusses the question of human subjectivity as defined by René Descartes and Jacques Lacan. It examines the similarities as well as differences between the selfconscious and rational Cartesian subject, and the unconscious Lacanian subject. Further, it applies these categories to the subsequent discussion on the psychotic subject. Taking a rhetorical perspective means that the Cartesian and Lacanian subjects are considered an effect of specific tropological processes, such as the mechanisms of metonymy, synecdoche, metaphor, or catachresis. As it turns (...) out, an analysis of rhetorical tropes allows us to uncover the unconscious linguistic mechanisms governing the formation of the human subject. Despite the obvious differences between the concepts of subjectivity in Cartesian philosophy and Lacanian psychoanalysis, there is a common denominator: it is due to the process of metaphorical substitution that the human subject comes into being. (shrink)

The purpose of this paper is to compare two conceptions of order. One, based on classical mechanics, identifies order as simplicity of components and their compositions. Within this framework it is difficult to describe and understand system which have rich, dynamical structures. In order to accomplish this, we need non-linear dynamics, and hence a new notion of order. In non-linear dynamics local processes are chaotic, but order emerges on the higher level.

Contemporary philosophy is characterized by the diverse and extensive presence of science in it. Science is its object, variously understood - as a field of cognition, as a cultural, social or anthropic phenomenon, as a scientific knowledge, including knowledge co-shaping philosophical concepts. The project's monographs explore the essential aspects of this presence - in various currents, schools and areas of contemporary philosophy.--Publisher's website.

The article contains a critical analysis of two conceptions of “the nature of things”, as found in publications of West German philosophers of law: G. Radbruch and W. Maihoffer. In the first stage of the evolution of his thought Radbruch spoke of the “influence of the matter on the legal idea”. The function of “the nature of things” is identified by Radbruch with resistance by social reality to the implantation of the legal idea. In the next stage of his views (...) Radbruch conceives of the nature of things as an objective sense of a certain social relationship, perceived from the point of view of a certain value. Now the nature of things serves as a bridge between the real world and the world of values. The nature of things has a minor role according to Radbruch, in legal thought. He emphatically opposes recognizing it as a source of law. (shrink)

Oceny moralnej postępowania można dokonywać z dwóch różnych punktów widzenia. Jeden styl oceniania można nazwać „etyką uniwersalną” lub „etyką czystego sumienia”. Drugi styl można nazwać„partykularyzmem etycznym” czyli „etyką samokontroli.” Etyka pierwszego rodzaju zazwyczaj wykorzystuje pojęcia takie jak obowiązek, błąd, odpowiedzialność, wstyd, kara, pokuta, przebaczenie. Etyka drugiego rodzaju zwykle używa pojęć takich jak przywiązanie, niepowodzenie, ponoszenie odpowiedzialności, obwinianie, żal, poprawa, naprawienie szkód, zapomnienie. W etyce uniwersalnej obowiązki są czymś rzeczywistym i niezależnym. W tym sensie jest ona absolutystyczna. Co prawda etyka partykularystyczna (...) również uznaje niektóre obowiązki za naturalne i bezwarunkowe, lecz są to głównie obowiązki wobec własnych dzieci lub rodziców, współmałżonków czy współplemieńców, a nie obowiązki wobec całego świata lub wszystkich jednostek ludzkich. Etyka partykularyzmu rozumie obowiązki w świetle konkretnych relacji między jednostkami, ról społecznych lub zawodowych, dobrowolnie zaciągniętych zobowiązań. Etyka uniwersalistyczna brzmi sztucznie i retorycznie we wspólnocie jednostek, które darzą się wzajemnym szacunkiem, są zdolne do otwartego porozumiewania się z jednostkami proponującymi niepopularne punkty widzenia, są tolerancyjni i akceptują pluralizm opinii. Z drugiej strony hierarchiczna wspólnota mocno wspierająca przyjęty porządek społeczny i moralny, wroga jednostkom, które podkreślają swoje przekonania, nie może zaakceptować etyki pluralizmu bez utraty swej spoistości i funkcjonalności. Wybór między tymi dwoma rodzajami etyki jest przeto trudny w społeczeństwie, któremu brak wspólnych standardów tolerancji i która zachowuje hierarchię społeczną autorytetu, który uległ erozji. (shrink)

Historia kłamstwa zaczyna się tam, gdzie historia prawdy. Na przestrzeni wieków zmieniają się jego definicje i oceny moralne. Warunki historyczne, polityczne, społeczne ujawniają jego nowe konteksty. W niniejszym artykule przedstawiam trzy charakterystyki kłamstwa: ze względu naprawdę, w odniesieniu do języka i jego rolę w sztuce. Różnorodność znaczeń implikuje oceny moralne tego zjawiska. Filozoficzna refleksja jest o tyle istotna, o ile stanowi bazę dla innych nauk, np. dla psychologii lub socjologii. Historia kłamstwa wskazuje na niejednoznaczność rozumienia tego pojęcia i konieczność ciągłej (...) refleksji nad jego konsekwencjami. Ta wieloaspektowość sprawia, że mamy do czynienia z relatywizmem, na który jednak nie wszyscy filozofowie się zgadzają. Arystoteles, Aureliusz Augustyn czy Kant bezwzględnie kłamstwo potępiali. Na współczesne postrzeganie kłamstwa składa się więc szereg często niezgodnych ze sobą określeń. (shrink)

The article presents the ethical conceptions of Czesław Znamierowski, a prominent Polish moral philosopher, professor of general theory of law of University of Poznań. The task of reconstructing Znamierowski’s ideas is rather difficult: his works concerning ethical problems are written with a looseness much unlike thee cautious and priggish style of works presenting the philosophical systems. Moreover, in the course of time his opinions changed in several points.

This is a Polish translation of a fragment of Institutiones Philosophicae ad usum studiosorum Academiae Polocensis by Giuseppe Angiolini S.J. It corresponds to an article, entitled On Being, its Essence and Existence. The original Latin text is also included in the article.

There are three working theses formulated and proved in the paper. First, business ethics as a science not wishful thinking, encounters the following, impossible to overcome, difficulties: Lack of a precise definition of business ethics, Ethical relativism, Strong competition on national, international, and global market, Shareholders’ interests vs. social responsibility of a company, Objective (based on scientific laws) limitations of business ethics, Ethical codes vs. the rules of a company, labour and employment legislation. Second, the author claims that a company (...) cannot be treated as an ethical education institution. This kind of education should begin in a family, kindergartens, and schools. The issues of business ethics should be included into ethical education in above mentioned places. (e.g. negotiation, to keep one’s promise, to keep on schedule etc.) Third, the issue of business ethics (ethical codes) should not be restricted to a company only. It should be put into the context of sector, national, multinational, and global market. (shrink)

W artykule analizowane są z filozoficznej perspektywy niezdaniowe semantyczne koncepcje nauk empirycznych, głównie ich najnowsza, to jest strukturalistyczna wersja. Dowodzi się, że strukturaliści wielorako interpretują swe fundamentalne kategorie: modelu, teorii empirycznej oraz relacji spełniania, przy czym niektóre interpretacje są niespójne ze swą wyjściową bazą, to jest logiczną teorią modeli. Konstruując koncepcję teorii empirycznej, strukturaliści dokonują szczególnie rozumianej transgresji logicznej teorii modeli.

The article tries to answer the following questions: Why did Lewis Carroll\'s ideas, expressed in the form of fairy tales, fascinate numerous analytical philosophers? What does Carroll\'s contribution to the contemporary logic and philosophy consist in? The basic thesis of the article is that Lewis Carroll - remaining in the Anglo-Saxon tradition of David Hume\'s and George Berkeley\'s philosophy - supplied material illustrating the problems connected with the use of language. He showed how improper use of language leads to formation (...) of philosophical problems. The article presents Carroll\'s output. He was one of the pioneers of symbolic logic that he developed in Boole\'s and De Morgan\'s tradition - in the field of the so-called recreation mathematics that he popularized in the form of riddles, puzzles, doublets and puns, compared by some logicians to a formal system. The article presents the essence of the theory of language developed by Carroll, in which language may be something hermetic with only one person having access to it (the case of Humpty Dumpty), but also something common, something social (Alice\'s conversation with the White King). Attention is paid to the fact that Carroll differentiated between what is nonsensical and what is absurd (the criterion being its relation to logic). It is pointed that Carroll\'s aim was first of all discovering the nonsense that is hidden behind the formulation of a metaphysical problem. In the article also the connections are studied between Carroll and Ludwig Wittgenstein, the relation between them being seen in the view that absurd introduced by means of humor is a kind of vaccine that is supposed to protect us from forming absurdity in philosophy. In conclusion it is stated that Carroll\'s ideas that are the most significant for analytic philosophers are concerned with the nature of language that is not a transparent medium for him, but something that offers resistance when we communicate with others, as well as something that may be flexible and adjusted to our will. By manipulating language Carroll shows in what way philosophy balances between sense and nonsense and how often philosophical questions arise from erroneous use of language and erroneous posing of problems. (shrink)